Wizyta studyjna w Danii – działalność uniwersytetów ludowych w Danii

W dniach od 19 do 24 października 2024 roku odbyła się wizyta studyjna w Danii zorganizowana przez Narodowy Instytut Wolności Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (NIW CRSO), w której uczestniczyła Aldona Okraszewska, przedstawicielka Fundacji MIS. Tematem wizyty studyjnej były Uniwersytety Ludowe w Danii – ich historia powstania, ewolucja i aktualna działalności.

Celem wizyty studyjnej była działalność Uniwersytetów Ludowych w Danii a w szczególności:

•  poznaniu specyfiki i metod pracy Uniwersytetów Ludowych (UL) w Danii, w tym wizytowanie  czterech UL-i m. in. w Arhus, Hadsten, Ollerup
• wymiana dobrych praktyk i doświadczeń w obszarze wsparcia Uniwersytetów Ludowych, z naciskiem na efektywne strategie finansowania i zarządzania
• poznaniu rozwiązań i procedur wpływających na poprawę i wzmocnienie działalności Uniwersytetów Ludowych
• wymiana wiedzy i doświadczeń dotyczących usług doradczych oraz skutecznych sposobów ich świadczenia w celu zaspokojenia potrzeb społeczności
• poznaniu systemu prawno-instytucjonalnego funkcjonowania UL-i w Danii  – spotkanie z przedstawicielami Danish Folk High School Association oraz Ministerstwa Kultury.

Program wizyty studyjnej obejmował:

• Spotkanie  z przedstawicielami Danish Folk High School Association FFD  (Stowarzyszenie Duńskich Uniwersytetów Ludowych w Kopenhadze), Spotkanie z przewodnicząca FFD, Lisbeth Trinskær i sekretarzem generalnym FFD, Betina Egede Jensen

• Spotkanie  z przedstawicielem Ministerstwa Kultury, Lars Heidtmann nt. finansowania działalności UL w Danii

• Wizyta w Uniwersytecie Ludowych w Ollerup – Academy of Free School Teaching w Ollerup (Akademia dla nauczycieli „Wolnych Szkół” w Danii)

• Wizyta w Ollerup Gymnastics folk high school w Ollerup (Gimnastyczny Uniwersytet Ludowy w Ollerup)

• Wizyta w Egmonthøjskolen (Uniwersytet Ludowy w Egmont koło Aarhus), które specjalizuje się w działalności dla osób z niepełnosprawnością.
• Wizyta w Hadsten Højskole  – Uniwersytecie Ludowym Hadsten koło Aarhus.

Uczestnicy wizyty studyjnej w Danii  byli:

• przedstawiciele Uniwersytetów Ludowych w Polsce – 13 osób
• przedstawicieli NIW CRSO – 4 osoby

Uczestnikom wyjazdu towarzyszył ekspert ds. UL z Danii – pan Peter Mogensen z Aarhus

Spotkanie w Danish Folk High School Association (FFD)

To organizacja zrzeszająca wszystkie uniwersytety ludowe, działające w Danii.  Jest jedyną w kraju organizacją, która reprezentuje interesy wszystkich uniwersytetów ludowych (tzw. organizacją parasolową), wynika to z przekonania, że we wspólnocie siła oraz z poczucia wzajemnej solidarności szkół. FFD rozwija i utrzymuje polityczne i profesjonalne relacje z rządem oraz innymi partnerami, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. Celem FFD jest praca na rzecz idei uniwersytetu ludowego oraz tworzenie dobrych i swobodnych warunków dla rozwoju tego typu szkół w Danii. Nie ma obowiązku zrzeszania się w tej organizacji, ale w Danii nie ma żadnego UL-u, który do niej nie należy.  Organizacja nie dokonuje ocen poszczególnych szkół, ale co 3 lata studenci wyrażają opinię o pracy swojej szkoły. Organizacja prowadzi swoje badania na temat kondycji uniwersytetów ludowych, oparte na danych statystycznych, pozyskiwanych z baz rządowych.  Na czele FFD stoi obecnie Lisbeth Trinskaer, która spotkała się z uczestnikami wizyty studyjnej w kopenhaskiej siedzibie i przekazała wiele cennych informacji.

Wizyta w Academy of Free School Teaching w Ollerup

„Free schools” (Wolne Szkoły) w Danii to szkoły działające w systemie edukacji pozaformalnej (obok systemu edukacji formalnej). Są na każdym poziomie edukacji: podstawowym, średnim tzw. „After school” i wyższym – uniwersytety ludowe (Folk High School – FHS). W Akademii naukę pobierają osoby, którzy po jej ukończeniu będą nauczycielami tzw. „Wolnych Szkół” (free schools) w Danii. Nauka trwa 5 lat, w tym: 2 lata w Akademii, 1 rok praktyk w wybranej szkole FHS oraz ponownie 2 lata w Akademii. Charakterystyczne dla tego typu szkół jest dowolny program nauczania (tzw. „wolność uczenia się”) oraz brak egzaminów.

Nauka oparta jest na trzech filarach edukacji:

1. Edukacja dla życia: rozważanie odpowiedzi na pytania egzystencjalne, np. kim jest człowiek, jaki jest świat, jak reagować na pojawiające się zagrożenia?
2. Edukacja ludowa: zasada wpływu szkół na społeczeństwo i nawiązywania partnerskich relacji oraz wzajemnej współpracy.
3. Edukacja demokratyczna: podkreślanie odmiennego, nieformalnego sposobu kształcenia wartości demokratycznych, czyli nauka demokracji przez praktykę

Wizyta w Ollerup Gymnastics Folk High School (Sportowy Uniwersytet Ludowy w Ollerup)

Szkoła powstała w roku 1920 roku. Początkowo była przeznaczona tylko dla mężczyzn, szczególnie rolników – służyła ich dobrej formie fizycznej i rozwojowi osobistemu. Kobiety dołączyły do nauki w szkole w latach pięćdziesiątych. Zajęciom w szkole przyświeca grecka myśl: „W zdrowym ciele zdrowy duch” i dlatego dyrektor podkreślała, że bardzo ważne jest żeby trenować jednocześnie ciało i umysł.  Od początku szkoła kładła duży nacisk na współpracę międzynarodową, dlatego szkoła może pochwalić się studentami z np. Japonii czy Polski, którzy zostali przyjęci w ramach programu stypendialnego.

Studenci z Danii mogą się uczyć w szkole przez trzy semestry. Warunkiem przyjęcia do szkoły jest ukończenie 18 lat oraz chęć i motywacja do aktywnego uprawiania sportu – chociaż nie trzeba być sportowcem. W szkole odbywają się zajęcia sportowe, wyjazdy, a także akcje charytatywne. Studenci prowadzą zajęcia sportowe dla mieszkańców lokalnej społeczności. Zajęcia rozpoczynają się o 8 rano, a kończą o 22.00. Szkoła uczy dyscypliny, współpracy, studenci zawierają przyjaźnie na całe życie. Średnia wieku uczniów to 22 lata.

Wizyta w Egmonthøjskolen koło Aarhus  

Egmonthøjskolen to jeden z młodszych uniwersytetów ludowych („Folk high school”), powstała w 956 roku. To jeden z większych UL-i wyróżniający się wyjątkowym podejściem do osób z niepełnosprawnościami oraz ich partycypacji w życiu publicznym. W szkole organizowane są długie kursy trwające ok. 5 miesięcy. Egmont nastawiony jest na realizację kursów długich tj.: 19-tygodniowego kursu jesiennego oraz 24-tygodniowego kursu wiosennego. Student w trakcie swojego pobytu wybiera dwa kierunki (czyli kursy długie) oraz ma do wyboru wiele innych różnorodnych kursów krótkich. Studenci bez ograniczeń zdrowotnych uczestniczą zazwyczaj w kursach trwających 1 semestr. Studenci z ograniczoną sprawnością realizują zazwyczaj program trwający 4 semestry. Na jeden semestr przypada średnio 135 osób z niepełnosprawnościami, w tym 50 osób posiada niepełnosprawność sprzężoną i wymaga pomocy w codziennym funkcjonowaniu. Asystentami osób z niepełnosprawnościami są m.in inni studenci, tym samym uczestniczą w systemie edukacji oraz wsparcia swoich koleżanek i kolegów.

Wizyta w Hadsten Højskole koło Aarhus

Wizyta w ponad 100-letniej szkole rozpoczęła się od powitania uczestników przez dyrektora uniwersytetu i spotkania ze studentami. Szkoła prowadzi kursy wiosenne i letnie zgodnie z koncepcją Grundtviga. Kierunki kształcenia są bardzo różne. Szkoła dysponuje bardzo dobrą infrastrukturą, m.in. na terenie szkoły znajdują się warsztaty: stolarski, ceramiki, pracownie: malarską, krawiecką, fotografii analogowej, linorytu, kulinarna. Codziennym rytuałem szkoły jest wspólne śpiewanie, w którym uczestnicy wizyty mieli możliwość uczestniczyć. Śpiewanie na żywo, przy akompaniamencie pianisty było i dla nas fascynującym przeżyciem. Pianino lub fortepian jest stałym wyposażeniem wielu sal w każdej placówce w Danii. Szkoła przygotowuje studentów do tego, żeby zmieniali świat, z uwzględnieniem nowych wyzwań społecznych i politycznych. Dużą rolę przywiązuje się do zajęć z wiedzy społecznej (politycznych), aby być świadomą częścią społeczeństwa.

Podsumowanie

Wizyta w Danii była bardzo inspirująca. Spotkania w UL-ach pokazały, że Uniwersytet Ludowy według koncepcji Grundtviga, rozwiniętej w XIX-wiecznej Danii, to instytucja edukacyjna skoncentrowana na uczeniu przez całe życie, dialogu, wspólnocie oraz rozwijaniu umiejętności praktycznych i intelektualnych w duchu demokracji i wolności, której celem jest było (i nadal jest) kształcenie obywateli nie tylko dla potrzeb zawodowych, ale może przede wszystkim do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Ten element programu uczenia się podkreślali wszyscy dyrektorzy szkół, które mieliśmy okazje zobaczyć podczas wyjazdu – szkoła pomaga studentem w ich rozwoju i poznawaniu jakim jestem człowiekiem. To stanowi klucz do zrozumienia idei działalności Folk High Schools. Podczas wizyty mieliśmy możliwość obejrzenia i spotkania się ze społecznością czterech różnych uniwersytetów ludowych, każdy, można powiedzieć specjalizujący się w innej dziedzinie, czy grupie odbiorców, ale w każdym słyszeliśmy o tych samych zasadach i wartościach, stanowiących podstawę uczenia się w tego typu szkołach: tu uczymy się życia, uczymy się bycia człowiekiem i obywatelem.

Uniwersytety Ludowe w Danii są traktowane jako element duńskiego systemu edukacji, ale edukacji pozaformalnej (funkcjonującej równolegle do edukacji formalnej) i finansowany ze środków rządowych za pośrednictwem stałej subwencji (dotację podstawową i dotację „na każdego studenta”). Nawet jeśli subwencja stanowi niecałe 50% kosztów utrzymania UL-i, to sam fakt, że szkoły mają stałe źródło finansowania ze środków rządowych, przy ogromnej dowolności i elastyczności w kształtowaniu programu nauczania (jedyny warunek, że program ma opierać się na trzech zasadniczych filarach: edukacji życiowej, edukacji ludowej i edukacji demokratycznej) przy braku jakichkolwiek ocen i egzaminów, zasługuje na wielkie uznanie. 

Warty uwagi jest element funkcjonowania uniwersytetów ludowych dot. budowania wspólnot opartych na współpracy i wymianie doświadczeń (wspólnotowe działanie) oraz edukacja obywatelska, która w warunkach polskich dotychczas nie była priorytetem. Położenie nacisku na te elementy programu, gdzie promuje się aktywne uczestnictwo w życiu demokratycznym, krytyczne myślenie i świadomość społeczną, powinno być wyróżnikiem działalności każdego Uniwersytetu Ludowego.

Interesujący jest także element braku egzaminów i oceny w uniwersytetach ludowych, na każdym kroku podkreślany przez wszystkich podczas wizyty w uniwersytetach ludowych, a także podczas spotkania ze stowarzyszeniem i przedstawicielem Ministerstwa Kultury. Brak oceny i egzaminów ustawia proces uczenia się na zupełnie innym poziomie i innej jakości. Słuchacz-student koncentruje się na procesie a nie na zapamiętywaniu przy zaliczyć kolejne przedmioty.